علیرضا توتونچی*، چین بعد از حدود یک‌صد سال که زیر سلطه استعمار انگلیس و ژاپن بوده است، در دهه 50 میلادی برای تشکیل جمهوری سوسیالیستی و به رهبری مائو انقلاب کرده است. از تاریخ تشکیل جمهوری سوسیالیستی خلق چین در سال 1949 تا امروز، چین شاهد چند تحول بنیادی در سیاست داخلی و خارجی بوده است. عمده رشد اقتصادی چین مربوط به 15 سال اخیر است که با اتخاذ سیاست‌های درهای باز نسبت به سرمایه‌گذاری خارجی، مقررات زدایی و تسهیل و ثبات در تعاملات اقتصادی داخلی و بین‌المللی، این کشور تبدیل به بهشت سرمایه‌گذاران شده و به‌راحتی هر کالایی باکیفیت درخواست شده، تولید و صادر می‌شود. در همین راستا تعاملات علمی، فرهنگی و سیاسی چین نیز همپای تحولات اقتصادی رشد چشمگیری یافته است.
در سال 1839 اولین خطوط راه‌آهن با عرض گیج 1.435 متر در انگلستان افتتاح شد. اولین راه‌آهن چین نیز در زمان استعمار انگلستان در سال 1881 به طول 7.2 کیلومتر راه‌اندازی شد. چینی‌ها با کمک متخصصان داخلی در سال 1909 اولین خط راه‌آهن بومی خود را ساختند و در حال حاضر بیش از 120 هزار کیلومتر طول شبکه ریلی چین را تشکیل می‌دهد. هم‌اکنون چین دارای وزارت راه‌آهن است که دارای قدرت و نفوذ زیاد در هیئت حاکمه و اقتصاد کشور است. بسیاری از شهرها دارای بیش از یک ایستگاه راه‌آهن می‌باشند و به‌طور مثال شهر چنگدو در چهار طرف دارای ایستگاه راه‌آهن است. رشد اقتصادی سریع و نیاز به حمل نقل آسان، مطمئن و مقرون‌به‌صرفه دولت چین را بر آن داشته تا به‌سرعت شبکه خطوط راه‌آهن سریع خود را راه‌اندازی کرده و توسعه دهد. اولین خط پرسرعت ریلی به‌صورت درون‌شهری در سال 2008 در شانگهای افتتاح‌شده و هم‌اکنون یعنی در سال 2016 بیش از 19000 کیلومتر طول این شبکه است و تقریباً تمام شهرهای بزرگ کشور با این خطوط که به‌اختصار HSR (High Speed Railway) خوانده می‌شوند به یکدیگر متصل شده‌اند.
چین برای داشتن خطوط پرسرعت ریلی، برنامه کاملاً حساب‌شده و قابل‌تحسینی را دنبال می‌کند. در ابتدا با برقی کردن خطوط ریلی و اصلاح خطوط از سال 1997 به‌تدریج قابلیت افزایش سرعت را ایجاد و با کمک کشورهای ژاپن و آلمان و به‌کارگیری فناوری شین‌کانسن و زیمنس اولین قطارها و خطوط پرسرعتش را در سال 2008 و با سرعت 200 کیلومتر در ساعت، راه‌اندازی کرده ولی به‌سرعت این فناوری را بومی ساخته و اولین قطار با سرعت 350 کیلومتر در ساعت خود را در سال 2011 بهره‌برداری کرده است. دراین‌ارتباط شرکت بمباردیه کانادا هم طرف مشورت بوده است. هم‌اکنون چین 2400 رام قطار پرسرعت دارد و برنامه دارد تا 10 سال آینده طول این خطوط را از 19000 کیلومتر به 40000 کیلومتر برساند و تمام شهرهای با جمعیت بیش از 500 هزار نفر خود را با آن به یکدیگر متصل سازد.
همچنین چین درصدد است تا سرعت حرکت قطارها را از 300 کیلومتر در ساعت به 500 کیلومتر در ساعت برساند. یادآور می‌شود قطارهای پرسرعت فعلی برای سرعت 350 کیلومتر در ساعت طراحی‌شده و حرکت می‌کرده‌اند که در سال 2011 با وقوع حادثه برای یکی از این قطارها، دولت محدودیت سرعت 300 کیلومتر در ساعت برای این خطوط می‌گذارد. چین بنا دارد تا به داخل مرزهایش متوقف نشده و این خطوط پرسرعت را به بیرون از مرزهای خود از ویتنام مالزی گرفته تا ایران و اروپا توسعه دهد. دیدگاه چین برای توسعه این شبکه از منظر اقتصادی و سیاسی توجیه دارد ولی توجیه مالی ندارد. به‌عنوان‌مثال مسیر سریع پکن شانگهای که مطالعاتش در سال 1990 به تصویب رسیده، با 1300 کیلومتر طول مسیر که طی حدود 5 ساعت زمان می‌برد، ارزان‌ترین بلیتش 86 دلار است. یا مسیر چنگدو به چانگشنگ با 308 کیلومتر مسیر و 1 ساعت 40 دقیقه زمان سفر، حدود 40 میلیارد یوان هزینه داشته ولی بلیت صندلی عادیش 150 یوان است که حدوداً یک‌نهم هزینه‌های ساخت و بهره‌برداری را در بر می‌گیرد.
عظمت شبکه قطار سریع چین از آنجا روشن می‌شود که باسابقه اجرایی 10 ساله از صفر به 19000 کیلومتر مسیر و 2400 قطار سریع رسیده‌اند درحالی‌که در خطوط شین‌کانسن ژاپن با بیش از چهل سال سابقه فقط 200 قطار سریع و در کره جنوبی تنها 60 قطار سریع در حال حرکت می‌باشند. فناوری این قطارها با هر افزایش سرعت طراحی، به‌شدت حساس، سرمایه‌بر و دقیق شده و در اجرا و بهره‌برداری از این خطوط نیاز به نیروهای بسیار دقیق، منظم و کارآزموده است. به همین منظور در چین هم‌زمان با اجرای یک پروژه راه‌آهن، برنامه آموزش منسجم پرسنل بهره‌بردارش شروع می‌شود و با کمک شبیه‌سازی تمام شرایط جوی و ریسک‌های رانندگی و تعمیرات به پرسنل آموزش داده می‌شود.
در چین حدود دو میلیون نفر در وزارت راه‌آهن مشغول به کار می‌باشند. چین در حال حاضر برای راه‌آهن سریع دارای استاندارد ملی است. برای ساخت خطوط پرسرعت ریلی سیاست اصلی ساخت مسیر روی پل و تونل است به‌طوری‌که در اغلب مسیرها مانند مسیر پکن-شانگهای و چنگدو-چانگشنگ، بیش از 85 درصد مسیر را پل و تونل شکل می‌دهد. دلیل چینی‌ها برای این کار، حفظ هر چه بیشتر زمین‌های کشاورزی و عدم قطع ارتباط بین چپ و راست مسیر ریلی و همچنین سست بودن زمین در اغلب مناطق چین است. درعین‌حال اجرای مدولار پل، سرعت اجرا را به‌شدت بالابرده و حفاظت و بهره‌برداری از مسیر را تسهیل می‌کند و لذا چه‌بسا در بسیاری از نقاط توجیه مالی هم پیدا می‌کند. به‌هرحال در چین مالکیت زمین با دولت است و حق‌دارد هر جا که خواست تغییر کاربری بدهد.
مترو
چین در 26 شهر، دارای مترو است. شبکه‌های مترو در شهرهای مختلف لزوماً از قطارها یا فناوری یکسانی برخوردار نیستند و حتی در شهر چانگشنگ که شهری کوهستانی است شاهد سه خط مترو سنگین و سه خط مترو سبک روی منوریل بودیم که کاملاً با همدیگر ادغام‌شده و هر دو در حال گسترش بودند. درهرحال موضوعی که خیلی قابل‌تأمل و تحسین است، وجود اطلاع‌رسانی مطمئن و دو زبانه و فراگیر در تمام بخش‌های مترو است که حتی یک گردشگر خارجی به‌راحتی و در همان بار اول متوجه علائم و اطلاعات شده و به‌راحتی می‌تواند مسیرش را پیدا، از دستگاه خودپرداز بلیت تهیه کند و سفرش را انجام دهد. بااین‌وجود در تمام ایستگاه‌های بازدید شده، گیشه فروش بلیت هم وجود داشت و راهنمایی لازم را انجام می‌دادند. وجود دستگاه‌های اشعه ایکس در تمام مکان‌هایی نظیر مترو، فرودگاه و ایستگاه راه‌آهن موجود است و تمام شهر و ایستگاه‌ها زیر نظر دوربین‌های امنیتی است.
در شهر چنگدو در حال حاضر 4 خط مترو با 81 ایستگاه وجود دارد که چهار خط دیگر در حال ساخت بوده و کل خطوط شهر به 18 عدد خواهد رسید. در شهر ووهان به خاطر استعداد زیاد این شهر برای وقوع سیلاب‌های فصلی و وجود آبگیرهای متعدد و سطح آب بالا، مترو بر روی پل احداث شده است. در شهر چانگشنگ، تنها خطوط متروی منوریل چین با سه خط کار می‌کند که با توجه به کوهستانی بودن منطقه، در بسیاری از موقعیت‌ها مسیرش از داخل تونل و بر روی پل می‌گذرد. اکثر خطوط مترو در ایستگاه‌ها دارای گیت محافظ مسافر برای ورود به‌قطار می‌باشند. بلیت مترو تا حدود ده ایستگاه 2 یوان است و از کارت‌ها و سکه‌های مغناطیسی استفاده می‌شود.
دستگاه‌های خودپرداز که سکه و اسکناس قبول می‌کنند به‌راحتی و با دو زبان چینی و انگلیسی کار می‌کنند و بلیت و بقیه پول را از یک درگاه به مسافر تحویل می‌دهند. تمام فناوری متروهای مختلف بومی‌سازی شده و مثلاً تمام قطعات مسیر و قطارهای منوریل چانگشنگ توسط کارخانه‌های خود این شهر تأمین می‌شود.
*معاون امور نظام فنی و اجرایی سازمان برنامه‌وبودجه کشور
